Dagaalkii kowaad ee Adduunka (1914-1918)

Dagaalkii Koowaad ee Adduunka (1914–1918) wuxuu ahaa mid ka mid ah dagaalladii ugu waaweynaa uguna saameynta badnaa taariikhda casriga ah. Dagaalkan wuxuu bilaabmay kadib dilkii dhaxal-sugaha Austria-Hungary, Franz Ferdinand, waxaana uu horseeday in inta badan dalalka Yurub ay ku lug yeeshaan dagaal baaxad weyn leh. Dagaalku wuxuu u dhexeeyay labada xulafadood ee waaweyn: Xulafada (Allied Powers) oo ay ka mid ahaayeen Britain, France, iyo Russia, iyo Xulafada Dhexe (Central Powers) oo ay ka mid ahaayeen Germany, Austria-Hungary, iyo Ottoman Empire.

Awoodaha iyo Kheyraadka Dalalkii Dagaalamay

Markii dagaalku bilaabmay, Xulafadu waxay lahaayeen dad gaaraya 265.5 milyan, halka Xulafada Dhexe ay lahaayeen 115.2 milyan. Si kastaba ha ahaatee, Germany iyo Austria-Hungary waxay lahaayeen ciidan si fiican u tababaran, hogaamin tayo leh, iyo istaraatiijiyad wax ku ool ah.

Germany waxay lahayd 98 qaybood oo ciidan ah iyo 27 Landwehr brigades, wadarta ayaa ahayd 1,900,000 askari. Austria-Hungary waxay lahayd 48 qaybood oo ciidan ah, wadarta 450,000 askari. France waxay lahayd 72 qaybood oo ciidan ah, halka ay ahayd wadarta 1,290,000 askari, halka Russia ay lahayd 102 qaybood oo ciidan ah, wadarta 1,400,000 askari.

Dhinaca badda, Britain waxay lahayd 20 markab dagaal oo weyn (dreadnoughts), 9 markab dagaal oo xawaare sare leh (battle cruisers), 301 markab burburiye (destroyers), iyo 65 markab quusa (submarines). Germany waxay lahayd 14 dreadnoughts, 4 battle cruisers, 144 destroyers, iyo 28 submarines.

Farsamada iyo Teknolojiyadda

Germany waxay hormuud u ahayd horumarka farsamada sida qalabka cabbiraadda, difaacyada bakhaarada rasaasta, iyo miinooyinka badda. Sidoo kale, waxay horumarisay habka Haber-Bosch ee soo saarista nitrogen-ka, taasoo u ogolaatay in ay si madax-bannaan u soo saarto walxaha qarxa, iyada oo aan ku tiirsanayn dhoofinta nitrates-ka laga keeno Chile.

Saameynta Dagaalka

Dagaalku wuxuu sababay dhimashada in ka badan 8.5 milyan oo askari iyo dhaawaca 21 milyan oo kale. Sidoo kale, wuxuu horseeday burburka afar boqortooyo oo waaweyn: Germany, Russia, Austria-Hungary, iyo Ottoman Empire. Dagaalku wuxuu sidoo kale dhaliyay kacdoonkii Bolshevik ee Russia iyo saldhig u noqday Dagaalkii Labaad ee Adduunka.

Dagaalkii Koowaad ee Adduunka wuxuu ahaa dhacdo taariikhi ah oo beddeshay jihada siyaasadeed, dhaqaale, iyo bulsho ee dunida. Saameyntiisa ayaa weli laga dareemaa meelo badan oo caalamka ah.

Asbaabihii Jarmalka Geliyey Dagaalka

Dagaalkii Kowaad ee Adduunka wuxuu bilowday 1914, waxaana ka qaybqaatay waddamo badan oo caalamka ah. Jarmalku wuxuu qayb weyn ka qaatay dagaalkaas, waxaana jiray sababo dhowr ah oo Jarmalku ugu galiyay dagaalka. Halkan waxaa ku qoran asbaabaha ugu waaweyn ee Jarmalka u galiyay Dagaalkii Kowaad ee Adduunka:

Tageerada Jarmalka ee Austria-Hungary iyo “Caddaynta Fadlan“
Markii la dilay Arjduka Franz Ferdinand oo ah wakiilka sare ee Austria-Hungary ee Bosnia, Jarmalku wuxuu si buuxda ugu taageeray Austria-Hungary dagaalka Serbia. Jarmalku wuxuu siiyay Austria-Hungary “caddaynta fadlan” taas oo muujineysa taageerada dhammaystiran ee Jarmalka ee go’aan kasta oo ay qaataan Austria-Hungary. Tani waxay Austria-Hungary ku dhiirigelisay inay ku tallaabsato dagaal ba’an oo ay ku eedeynayso Serbia. Tani waxay ka mid ahayd sababaha ugu muhiimsan ee dagaalku u fiday si degdeg ah.
Cabsida Xeerka Xeerka iyo Istaraatiijiyada Weerarka Hore Jarmalku wuxuu si aad ah uga walwalsanaa ama dareemayey inay ku wareegsan yihiin awoodaha xun ee Faransiiska iyo Ruushka, iyo in haddii uu dagaal dhaco, ay muhiim tahay in laga hortago dagaalka labada dhinac. Sidaas awgeed, waxay jarmalku rumaysnaayeen in la qaado dagaalka iyada oo aan waqti la lumin, taasoo horseeday in la hirgeliyo qorshaha Schlieffen, kaasoo ahaa qorshe loogu talagalay in Faransiiska si dhakhso ah looga guuleysto, ka dibna loo wareego dagaalka Ruushka.
Hadafka Jarmalka ee awoodda caalamiga ah iyo Ballaarinta Gumeeysi
Jarmalku, isagoo ah dal cusub oo midaysan, wuxuu raadinayay inuu noqdo awood caalami ah oo la tartamaysa awoodaha kale ee Yurub sida Ingiriiska iyo Faransiiska. Jarmalku wuxuu doonayay inuu yeesho gumeeysi iyo carqaladayn la mid ah kuwa Ingiriiska iyo Faransiiska. Dhammaan qorshayaashan waxay keeneen in Jarmalku u dhaqmo si aan fiicneyn, taas oo ka sii dareysa xiisadda siyaasadeed ee Yurub.
Dagaalka Badda ee Ingiriiska iyo Jarmalka
Jarmalku wuxuu bilaabay inuu dhiso awood badeed oo ka awood badan tan Ingiriiska. Tartankan badda ee u dhexeeya labada dal wuxuu horseeday xiisad dheeraad ah oo sababay in xariirka labada dal uu sii xumaado. Tartankan badda wuxuu qayb weyn ka ahaa dhiirigelinta dagaalka weyn ee Yurub.
Cadaadiska Siyaasadeed ee Gudaha ee Jarmalka
Jarmalka waxaa sidoo kale ka jiray cadaadis gudaha ah oo uu keenay kororka dhaqdhaqaaqa bulshadeed ee ku saleysan fikirka shakhsiyaadka iyo kooxaha siyaasadeed ee gudaha Jarmalka. Tani waxay sababtay in madaxda dalka ay aaminsanaayeen in guusha dagaalka ay fursad u noqon karto in lagu xakameeyo dhaqdhaqaaqyada bulshada gudaha iyo inay isku xirmaan sidii midnimo siyaasadeed iyo bulsho.
Siyaasadda Xiriirka iyo Xulafeynta
Jarmalka wuxuu ku jiray xiriir dhow oo lala yeeshay Talyaaniga iyo Austria-Hungary, kuwaas oo loo yaqaanay “Xulafada Saddexda”. Xulafeyntan waxay keentay in Jarmalku ka qaybqaato dagaalka si buuxda, maadaama ay qayb ka ahayd isku dayga sidii loo ilaalin lahaa saameyntooda siyaasadeed ee gobolka.

Jarmalka wuxuu galay dagaalkii kowaad ee adduunka isagoo isku dayaya inuu ka faa’idaysto dhamaan arrimaha siyaasadeed, cilaaqaadka xulafeynta, iyo walwalka ku saabsan halista dagaalka labada dhinac. Jarmalku wuxuu aaminsanaa in dagaal uu fursad siin karo inuu xakameeyo arrimaha caalamiga ah iyo in uu xaqiijiyo awoodda military-ga ee dalkiisa. Si kastaba ha ahaatee, dagaalkaas ayaa sababay burbur weyn iyo naxdin caalami ah.

Kaalinta Japan ee Dagaalkii Kowaad ee Adduunka

Japan waxay door muhiim ah ka ciyaartay Dagaalkii Kowaad ee Adduunka, inkasta oo aysan si rasmi ah ugu lug lahayn dagaalka ugu weyn ee Yurub, haddana waxay si weyn uga qayb qaadatay dagaalka iyo dhismaha nidaamka cusub ee caalamka. Japan waxay taageertay xulafada Ingiriiska iyo Faransiiska, waxayna si toos ah u isticmaashay dagaalka si ay ugu faa’idaystaan ballaarinta gobolka Asia-Pasifik.

Taageerada Xulafada
Japan waxay qayb ka ahayd xulafada oo ay ku jiraan Ingiriiska, Faransiiska, iyo Ruushka, laakiin waxay ku guuleysatay inay ku faa’idaysto dagaalka si ka duwan inta badan waddamada kale. Japan, iyadoo aan si toos ah uga qeyb galin dagaalka ugu weyn ee Yurub, waxay taageertay xulafada iyada oo ka faa’iidaysatay si dhaqaalaha iyo awoodda militari ee Yurub ay ugu fududeyn lahayd dadaalka dagaalka.
Qabsashada Dhulka Asia iyo Baaska Badda
Markii ay dagaalku socday, Japan waxay ka faa’idaystay daciifnimada awoodaha Yurub, waxayna ka qabatay dhul badan oo ka mid ah Asia. Tusaale ahaan, Japan waxay qabsatay Hong Kong, Macao, iyo qaar ka mid ah jasiiradaha ku yaal gobolka Pacific. Waxa kale oo ay la wareegtay dhul ballaadhan oo ka tirsan China, iyadoo intaas ku dartay heshiisyo iyo dadaallo si loo sii xoojiyo saameynta ay ku leedahay gobolka.
Ka Qaybqaadashada Dagaalka Badda
Japan waxay ka qeyb qaadatay dagaalkii badda ee ka dhacay Aasiya iyo badda Pacific. Inta badan waxay ku guuleysatay dagaallo muhiim ah oo ku saabsan ilaalinta marinada muhiimka ah ee badda iyo xoojinta gumeeysi ay ka mid tahay oo ay ku qabsatay jasiirado badan. Tusaale ahaan, Japan waxay ku guuleysatay inay weerar ku qaado ciidamadii Jarmalka ee ka joogay Gobolka Pacific iyo Shiinaha.
Xiriirinta Ixtiraamka Awooda Badda
Japan waxay sidoo kale ku guuleysatay in ay ka faa’idaysto dagaalka iyada oo xoojisay awooddeeda badda iyo siyaasadda gumeeysi ee gobolka. Japan, oo markii hore ka fiicnayd Ingiriiska oo ku taamayay awoodda badda ee adduunka, waxay muujisay inay tahay awood badeed cusub oo awood ku leh gobolka iyo adduunka.
Macluumaadka Dagaalka ee Aasiya
In kasta oo Japan aysan si rasmi ah uga qayb qaadan dagaalka ugu weyn ee Yurub, haddana waxay ku dadaashay inay ka qaybqaadato dagaallada ku saabsan dhulka Aasiya iyo Gobolka Pacific. Inta lagu guda jiray dagaalka, Japan waxay ka faa’idaystay saamaynta weyn ee Yurub ku yeelatay dagaalka, waxayna xooggeeda ku qaadatay bariga Asia, taas oo qayb weyn ka ahayd isku dayga inay ka hirgeliso heyb cusub ee xukumid ah iyo nidaam gumeeysi oo xooggan.
Isbedelada Caalamka iyo Dhaqdhaqaaqa Dagaalka
Intii lagu guda jiray dagaalka, Japan waxay muujisay inay tahay awood ka soo baxday dagaalkaas oo doonaysa in la tixgeliyo. Waxa kale oo ay soo bandhigtay dhaqaalaha iyo awoodda millitari ee awoodda leh, waxayna ka faa’idaystay nidaam cusub oo caalami ah oo taageeray xulafada si loo hubiyo xuquuqda iyo awoodda dhaqaale ee Japan.

Talyaanigu wuxuu ka mid ahaa xulafada dagaalka ee ka soo horjeeday Jarmalka iyo Austro-Hungary, laakiin markii dambe wuxuu beddelay dhinaca dagaalka, isaga oo ku biiraya xulafada ku guuleysatay dagaalka. Doorkii Talyaanigu wuxuu ahaa mid muhiim ah, isagoo qayb ka ahaa dagaallo muhiim ah oo ka dhacay Jarmalka iyo Austro-Hungary ee ku yaal xuduudaha Talyaaniga.

Kaalinta Talyaaniga ee Dagaalkii Kowaad ee Adduunka

Bilaabidda Dagaalka iyo Xulafada
Talyaanigu markii hore wuxuu ka mid ahaa xulafada Xulafada dhexe ee uu hoggaaminayo Jarmalka iyo Austro-Hungary, laakiin Talyaanigu wuxuu go’aansaday inuu beddelo dhinaca dagaalka marka la gaaro 1915. Talyaaniga wuxuu si rasmi ah ugu biiray xulafada ku guuleysatay dagaalka, isagoo taageeray Faransiiska, Ingiriiska iyo Ruushka.
Sababaha Talyaanigu u Bedelay Dhinaca
Talyaaniga wuxuu go’aansaday inuu beddelo dhinaca dagaalka kadib markii uu arkey fursad weyn oo ku saabsan baaxadda dhulka uu ka heli karo haddii xulafada ku guuleysata ay guuleystaan. Talyaanigu wuxuu u arkay inay muhiim tahay inuu ka faa’idaysto dagaalka si uu u kordhiyo dhulkiisa, gaar ahaan gumeeysi uu ku ballaarin karo gobolka Italia iyo meelo ka mid ah dalalka Austria iyo Jarmalka.
Dagaallada Dhulka Talyaaniga iyo Austro-Hungary Talyaanigu wuxuu qaaday dagaallo muhiim ah oo ka dhacay xuduudaha kala dhexeeya Talyaaniga iyo Austro-Hungary. Dagaalladan waxaa loo yaqaannaa Dagaalka Isonzo, oo ahaa toban dagaal oo aan si rasmi ah ugu soo gabagabeyn guul. Inkasta oo Talyaanigu uu qaaday dagaalladan si weyn, haddana dagaalladu waxay ahaayeen kuwo isugu jira guul iyo guul-darro. Isagoo ka faa’ideysanaya taageerada xulafada, Talyaanigu wuxuu ku guuleystay inuu si tartiib ah u qabsado dhul ballaaran oo ka tirsan Austro-Hungary.
Ka Qaybqaadashada Dagaalka Badda Mediterranean
Talyaanigu wuxuu sidoo kale ka qeyb galay dagaalka badda ee ka dhacay badda Mediterranean, isagoo ka qayb qaatay dagaallo muhiim ah oo ku saabsan xakamaynta marinada badda ee muhiimka ah ee gobolka. Talyaanigu wuxuu ku guuleystay inuu xakameeyo dhowr marinada muhiim ah oo badeed, sida Giritii iyo badda Adriatic, kuwaas oo qayb ka ahaa dadaallada lagu wado difaaca xulafada.
Ka Qayb Qaadashada Dagaalka Dunida ee Caalamka
In kasta oo Talyaanigu uu si weyn ugu lug lahaa dagaalka, dhammaan duulaankii ugu dambeeyay ee dagaalka, Talyaaniga wuxuu u muuqday inuu ka qayb qaatay oo uu ka qayb ka ahaa dagaallada ee ku saabsan dhacdooyinka muhiimka ah ee Caalamka. Talyaanigu wuxuu sameeyay go’aanno siyaasadeed iyo milatari oo muujinaya awoodda millatari ee uu ku leeyahay, wuxuuna xoojiyay saameynta uu ku leeyahay meelo badan oo gobolka.
Heshiiska Versaille iyo Xaaladda Post-Dagaal
Dagaalkii kowaad ee adduunka markii uu dhammaaday, Talyaanigu wuxuu qayb ka noqday heshiiskii Versailles ee 1919, oo ka dhigay xulafada guuleysatay ee dagaalka. Si kastaba ha ahaatee, Talyaaniga waxa uu dareemay in ay ku gaabisay sidii loo siin lahaa dhulkii iyo faa’iidooyinkii ay u qaadatay xulafada. Talyaanigu wuxuu sidoo kale dareemay in heshiiska uu u horseedi doono inay dhacaan dhibaatooyin siyaasadeed iyo dhaqaale, taasoo ka qayb qaadatay in xukunka Benito Mussolini uu ku guuleysto 1920-meeyadii.

Talyaanigu wuxuu muujiyay in uu yahay awood millatari oo muhiim ah, isagoo qayb ka noqday xulafada guuleysatay. Si kastaba ha ahaatee, dagaalkii kowaad ee adduunka wuxuu ka dhigay Talyaaniga waddan la kulma kalsooni darro siyaasadeed iyo dhaqaale, taasoo keentay in xukunka Mussolini uu talada qabsado. Waxaa intaas dheer, heshiisyadii dagaalka iyo dhibaatada dhaqaale ee Talyaaniga waxay keeneen in uu noqdo mid awoodi waayay inuu saameyn weyn ku yeesho geeska Yurub.

Talyaanigu wuxuu ka mid ahaa kuwa ugu saameynta badan ee ku lug lahaa dagaalka, laakiin waxa uu sidoo kale ka dhashay dhibaatooyin siyaasadeed iyo dhaqaale, iyadoo saameyn xun ku yeeshay mustaqbalka siyaasadeed ee dalka.

Dhanka kale

Cusmaaniyiintu waxay ahayd boqortooyo weyn oo ku taal Bariga Dhexe, gaar ahaan xilligii Dagaalkii Kowaad ee Adduunka, waxayna kaalin muhiim ah ka qaadatay dagaalka, inkasta oo aysan si toos ah ugu lug lahayn dagaalka ee Yurub. Cusmaaniyiintu waxay qayb ka ahaayeen Xulafada Jarmalka iyo Austriya-Hungary, waxayna isku dayeen inay ka faa’iidaystaan xaaladda dagaalka si ay u difaacaan waxayna soo celiyaan xukunka ku dhacay Bariga Dhexe iyo qaybaha kale ee gobolka.

Kaalinta Cusmaaniyiinta ee Dagaalkii Kowaad ee Adduunka

Dagaalka Cusmaaniyiinta iyo Jarmalka
Cusmaaniyiintu waxay qayb ka ahaayeen Xulafada Jarmalka iyo Austriya-Hungary, kuwaasoo ka qayb qaatay dagaalka iyagoo isku dayaya inay xoojiyaan saameyntooda gobolka Bariga Dhexe. Dagaalka Cusmaaniyiinta waxa uu ahaa mid ka dhan ah Ingiriiska, Faransiiska iyo Ruushka, waxaana si weyn looga faa’idaystay daacadda Jarmalka iyo Austriya-Hungary.
Fursado Cusmaaniyiinta u haysteen gobolka Bariga Dhexe
Cusmaaniyiinta, oo xiligaas gacanta ku hayay dhul ballaaran oo ku yaalla Bariga Dhexe, ayaa ku dadaalay inay ka faa’iidaystaan khilaafka Yurub si ay u celiyaan saameyntooda gobolka. Waddamada Ingiriiska iyo Faransiiska ayaa si weyn ugu dagaallamay in ay la wareegaan dhulkii Cusmaaniyiinta ee ku yaal Bariga Dhexe iyo Waqooyiga Afrika, taasoo ay Cusmaaniyiintu dareenkeeda ku qaadatay sidii ay u ilaalin lahaayeen dhulkooda.
Kaalinta Dagaalka ee Gallipoli (1915)
Mid ka mid ah dagaallada ugu caansan ee ay Cusmaaniyiintu ka qayb qaateen waa dagaalka Gallipoli ee 1915. Ingiriiska iyo Faransiiska waxay isku dayeen inay ka qaadaan dhulka Cusmaaniyiinta ee Gallipoli si ay ugu xoojiyaan safkooda dagaal iyo in ay xoogga saaraan xasillooni gudaha Bariga Dhexe. Dagaalka Gallipoli waxa uu noqday mid guul darro u horseeday xulafada, gaar ahaan Ingiriiska, kuwaasoo ku khasbanaaday inay dib ugu noqdaan.
Caqabadaha Cusmaaniyiinta ee Ruushka iyo Waddamada kale
Cusmaaniyiintu waxay sidoo kale dagaal la galeen Ruushka iyo qaar ka mid ah xulafada kale, waxaana la xiriiray sidii loo ilaalin lahaa awoodda Cusmaaniyiinta ee gobolka. Dagaalku wuxuu ahaa mid adag oo khatar ku ahaa xasilloonida boqortooyada Cusmaaniyiinta, waxaana la la kulmay dagaallo badan oo ay la galeen Ruushka iyo ciidamada kale ee ka soo horjeeda. Waxaa sidoo kale jiray isku-dayo lagu soo celinayo xukunkii Cusmaaniyiinta ee gobolka, laakiin waxaa la kulmay guul-darrooyin waaweyn.
Khatarta iyo Difaaca Cusmaaniyiinta
Xilli kasta oo dagaalka ah, Cusmaaniyiintu waxay raadinayeen sidii ay ugu guuleysan lahaayeen difaaca dhulkooda iyo ilaalinta xaqiiqada siyaasadeed ee ka jirta Bariga Dhexe. Dagaalka wuxuu soo bandhigay caqabado badan oo Cusmaaniyiinta soo food saareen, waxaana ay xilligaas ku dadaaleen in ay xoojiyan difaacyada iyo awoodooda ciidamada.

Saameynta Dagaalkii Kowaad ee Adduunka ee Cusmaaniyiinta

Dagaalkii Kowaad ee Adduunka waxa uu saameyn weyn ku yeeshay Cusmaaniyiinta. Markii dagaalku dhammaaday, Cusmaaniyiinta waxaa lagu khasbay inay ku guuldareystaan sidii ay ugu difaaci lahaayeen awoodda ay ku lahayd Bariga Dhexe. Dagaalka wuxuu dhaliyay burbur weyn oo ku yimaada dhaqaalaha iyo hogaaminta Cusmaaniyiinta, taasoo keentay in la dhiso heshiisyo waaweyn oo lagu waayey xukunka dhulalka Cusmaaniyiinta ee muhiimka ah.

Bur-burka Cusmaaniyiinta iyo Isbeddelka siyaasadeed
Dagaalka kadib, Cusmaaniyiintu waxay ku waayeen dhulkii ugu weynaa ee ay gacanta ku hayeen, waxayna la kulmeen xaalad siyaasadeed oo xun. Inkasta oo Cusmaaniyiintu ay ka mid ahaayeen xulafada Jarmalka, haddana guuldarrooyinkii ay la kulmeen ee dagaalka ayaa horseeday in boqortooyada Cusmaaniyiinta la burburiyo. Tan iyo markaas, Boqortooyada Cusmaaniyiinta waxaa bedelay Jamhuuriyadda Turkiga ee Mustafa Kemal Atatürk hoggaaminayay.
Heshiisyada iyo Xiritaanka Cusmaaniyiinta
Dagaalkii Kowaad ee Adduunka kadib, Cusmaaniyiintu waxay saxiixeen heshiisyo caalami ah oo xaddiday awooddooda, iyada oo la saxiixay heshiiska Versailles, taasoo keentay dhimista dhulkooda iyo burburka siyaasadeed ee boqortooyada Cusmaaniyiinta.

Kaalinta Mareykanka ee Dagaalka

Mareykanka wuxuu si rasmi ah ugu biiray dagaalka 6-dii Abriil 1917, isagoo ka jawaabaya weerarada maraakiibta Jarmalka iyo telegramkii Zimmermann. Markii uu dagaalka ku biiray, Mareykanka wuxuu bilaabay inuu si degdeg ah u tababaro, u qalabeeyo, una diro ciidamo badan oo ka tirsan American Expeditionary Forces (AEF) oo uu hoggaaminayo General John J. Pershing.

Markii hore, Mareykanka wuxuu lahaa 85,000 askari oo ku sugan Faransiiska, laakiin tiradaasi waxay korodhay ilaa 1.2 milyan bishii Sebtember 1918. Ciidamadan waxay door muhiim ah ka ciyaareen joojinta weerarada Jarmalka iyo hirgelinta weeraro guuleystay.

Dagaallo Muhiim ah oo ay Mareykanku Ka Qayb Qaateen

Dagaalkii Cantigny (May 28, 1918)

Dagaalkani wuxuu ahaa kii ugu horreeyay ee ay ciidamo Mareykan ah si madax-bannaan uga qaybgalaan. Waxay qabsadeen tuulada Cantigny ee Faransiiska, taasoo ahayd guul istiraatiiji ah oo kor u qaadday kalsoonida Xulafada.

Dagaalkii Belleau Wood (June 1–26, 1918)

Ciidamada Maraykanka, gaar ahaan Marines-ka, waxay si geesinimo leh uga hortageen weeraradii Jarmalka ee ku wajahan Paris. Dagaalkani wuxuu noqday mid astaan u ah geesinimada ciidamada Maraykanka.

Dagaalkii Saint-Mihiel (September 12–15, 1918)

Dagaalkani wuxuu ahaa weerarkii ugu horreeyay ee ay ciidamada Maraykanka si madax-bannaan u hoggaamiyaan. Waxay guul ka gaareen Jarmalka, iyagoo qabsaday 450 qori iyo 15,000 maxbuus.

Weerarkii Meuse-Argonne (September 26 – November 11, 1918)

Weerarkani wuxuu ahaa kii ugu weynaa ee ay ciidamada Maraykanka ka qaybgalaan, iyadoo ay ku lug lahaayeen in ka badan 1 milyan oo askari. Waxay guulo muhiim ah ka gaareen Jarmalka, taasoo horseeday in dagaalku dhammaado.

Meelihii la Kala Qabsaday

Intii uu dagaalku socday, waxaa la kala qabsaday dhulal badan:

Faransiiska: Ciidamada Xulafada waxay dib u qabsadeen dhulal badan oo ay horey u haysteen Jarmalka, sida tuulooyinka ku yaalla gobolka Champagne.
– Belgium: Ciidamada Xulafada waxay dib u qabsadeen magaalooyin muhiim ah sida Ypres iyo Mons.
Germany: Ka dib heshiiskii xabad-joojinta, ciidamada Xulafada waxay galeen dhulalka Jarmalka, iyagoo gaaray magaalada Cologne.

–

Waa hagaag! Waxaan kuu diyaariyey maqaal dheer oo xeel-dheer, kuna saleysan dhacdooyinka muhiimka ah ee Dagaalkii Koowaad ee Adduunka (1914–1918), sida ay waddamadu ugu soo biireen dagaalka, iyo dhacdooyinka waaweyn ee dagaalka.

Dhacdooyinka Muhiimka ah ee Dagaalka

1914: Bilowga Dagaalka

June 28: Archduke Franz Ferdinand oo ah dhaxal-sugaha Austria-Hungary iyo xaaskiisa Sophie ayaa lagu dilay Sarajevo, taasoo keentay xiisad weyn oo u dhexeysa Austria-Hungary iyo Serbia.
July 28: Austria-Hungary waxay ku dhawaaqday dagaal ka dhan ah Serbia, taasoo bilaawday silsilad is-dhexgal ah oo keentay dagaal ballaaran.
August 1–4: Germany waxay ku dhawaaqday dagaal ka dhan ah Russia iyo France, waxayna weerartay Belgium, taasoo keentay in Britain ay ku dhawaaqdo dagaal ka dhan ah Germany.
August 23: Japan waxay ku dhawaaqday dagaal ka dhan ah Germany, iyadoo taageeraysa Xulafada.
October 29: Ottoman Empire waxay ku biirtay dagaalka iyada oo taageeraysa Xulafada Dhexe.
1915: Balaadhinta Dagaalka
April 25: Ciidamada Xulafada, oo ay ka mid yihiin Australia iyo New Zealand (ANZAC), waxay ku degeen Gallipoli Peninsula si ay u qabsadaan Istanbul, balse weerarkaasi wuu fashilmay.
May 7: Markabkii rakaabka ee Lusitania ayaa lagu torpedo gareeyay xeebaha Ireland, iyadoo ay ku dhinteen ku dhawaad 1,200 qof, oo ay ku jiraan 128 Mareykan ah.
May 23: Italy waxay ku dhawaaqday dagaal ka dhan ah Austria-Hungary, iyadoo ku biirtay Xulafada.
October: Bulgaria waxay ku biirtay Xulafada Dhexe, iyadoo weerartay Serbia.
1916: Dagaallo Waaweyn
February 21: Dagaalkii Verdun ayaa bilaabmay, wuxuuna socday ilaa December, iyadoo labada dhinac ay soo gaareen khasaare aad u weyn.
May 31: Dagaalkii Jutland ee badda ayaa dhacay, waxaana ku lug lahaa ciidamada badda ee Britain iyo Germany, iyadoo aan la gaarin guul cad.
– July 1: Dagaalkii Somme ayaa bilaabmay, wuxuuna noqday mid ka mid ah dagaalladii ugu dhiigga badnaa, iyadoo Britain ay khasaare weyn soo gaartay maalintii ugu horreysay.
1917: Isbedelada Siyaasadeed iyo Ku Biiritaanka Mareykanka
March 15: Tsar Nicholas II ee Russia ayaa iscasilay kadib kacdoon dadweyne, taasoo keentay in Bolsheviks ay la wareegaan awoodda.
April 6: Mareykanka wuxuu ku dhawaaqay dagaal ka dhan ah Germany, isagoo ka jawaabaya weerarada maraakiibta iyo telegramkii Zimmermann.
November 7: Bolsheviks waxay la wareegeen xukunka Russia, waxayna bilaabeen wadahadallo nabadeed oo ay la galeen Germany.
1918: Dhammaadka Dagaalka
March 3: Russia waxay saxiixday heshiiskii Brest-Litovsk, iyadoo ka baxday dagaalka.
July 15: Dagaalkii Labaad ee Marne ayaa bilaabmay, wuxuuna noqday mid ka mid ah dagaalladii ugu muhiimsanaa ee horseeday guusha Xulafada.
November 11: Germany waxay saxiixday heshiis xabad-joojin ah, taasoo dhammeeyay dagaalka, iyadoo dagaalku uu istaagay 11:00 subaxnimo.

Gunaanad
Dagaalkii Koowaad ee Adduunka wuxuu sababay dhimashada in ka badan 8.5 milyan oo askari iyo dhaawaca 21 milyan oo kale. Sidoo kale, wuxuu horseeday burburka afar boqortooyo oo waaweyn: Germany, Russia, Austria-Hungary, iyo Ottoman Empire. Dagaalku wuxuu sidoo kale dhaliyay kacdoonkii Bolshevik ee Russia iyo saldhig u noqday Dagaalkii Labaad ee Adduunka.
Dagaalkii Koowaad ee Adduunka wuxuu ahaa dhacdo taariikhi ah oo beddeshay jihada siyaasadeed, dhaqaale, iyo bulsho ee dunida. Saameyntiisa ayaa weli laga dareemaa meelo badan oo caalamka ah.